Çanakkale Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü Yeterli ve Dengeli Beslenme Hareketli Yaşam Kurulu kararı doğrultusunda, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü ve ÇOMÜ Spor Bilimleri Fakültesi koordinasyonuyla Doç. Dr. Günay Eskici tarafından 01.11.2023 tarihinde, Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü antrenörleri ile Özel Beden Eğitimi tesislerindeki spor eğitmenlerine Ergojenik Destek Ürünleri hakkında seminer yapılmıştır. Son günlerde ergojenik ürünlerin satışı ve tüketimi oldukça artış göstermiş olup özellikle egzersiz ve spor yapan bireyler arasında kullanımı yaygınlaşmıştır. Ülke gündeminde de bu ürünlerin bilinçsiz kullanımının ağır sonuçlarını duymaktayız. Spor ve egzersiz yapanların bire bir muhatap olduğu spor eğitmenlerine yönelik yapılan bu bilgilendirme seminerinde Doç. Dr. Günay Eskici’nin sunumu ardından güzel bir soru cevap yaptık.
“Fiziksel görünüşünüz uğruna sağlığınızdan vazgeçmeyin!”
“Uzmanına danışmadan kullanılan besin takviyeleri, sağlığınız için bir tehdittir!”
“Kasınızı artırmak isterken, yağlanmayın!
“Gereksinimden fazla alınan protein kas değil, yağ yapar!”
“Kas kütlenizi artırmak için hormon içerikli ürünler kullanılmaz!”
Soru 1) Kullanımı her geçen gün yaygınlaşan özellikle sporcular ve spor yapanlardan sıklıkla duyduğumuz ergojenik yardım/destek konusunu açıklayabilir misiniz?
Özellikle sporcuların ve spor yapan bireylerin; kas kütlesini ve kuvvetini artırmak, yağ kütlesini azaltmak, kas kasılması için gerekli enerjiyi sağlamak, egzersiz sonrası toparlanmayı hızlandırmak, egzersiz sırasında oluşabilecek oksidanların ve laktik asit gibi ürünlerin zararları etkilerini azaltmak, performansı artırmak gibi çeşitli amaçlarla doğal yetenek ve antrenmanları dışında kullandıkları madde, malzeme ve yöntemler “ergojenik yardım/destek” olarak adlandırılır. Ergojenik yardım deyince akla en çok gelen besin destekleri/takviyeleridir. Oysaki yapılan bir ısınma egzersizi, kullanılan kıyafet, ayakkabı veya bir müzik sesi dahi ergojenik yardım sınıflamaları içerisinde sayılabilecek örneklerdir. Ancak son dönemlerde büyük bir toplum sağlığı problemi haline gelen ve bilinçsizce kullanıldığında insanların sağlığını ciddi boyutta etkileyen en önemli konu farmakolojik yardımcılar ve besin destekleri olmuştur. Özellikle Dünya Anti-Doping Ajansı tarafından profesyonel sporcularda kullanımı yasaklanan bazı ürünlerin, amatör olarak spor yapan kişiler tarafından kas geliştirme, yağ yakma, fiziksel görünüşü iyileştirme, performansını artırma amacıyla kullanımının gittikçe yaygınlaşması son derece endişe vericidir.
Soru 2) Besin destekleri/takviyeleri hakkında bilgilendirme yapar mısınız?
Besin destekleri/takviyeleri, kişiye özgü beslenme planı düzenlendikten, bireyin genel sağlık ve beslenme durumu değerlendirildikten sonra gerektiği durumlarda hekim/diyetisyen önerisi ile kullanımına karar verilmesi gereken “diyetin yerine geçmeyen”, destekleyici ürünlerdir. Kullanım amacı diyetin yerini almak değil, gerektiği durumlarda diyeti desteklemektir. Besinsel ergojenik destekler, etkinliği ve güvenliği bilimsel olarak kanıtlanma durumuna göre sınıflandırılır. Ancak bir ürünün etkinliğinin ve güvenirliğinin kanıtlanmış olması; o ürünün, kullanım miktarına ve kullanım süresine dikkat etmeden, sağlık uzmanına danışılmadan serbestçe kullanabileceği anlamına gelmez.
Soru 3) Besin destekleri/takviyeleri için genel bir kullanım reçetesi mümkün müdür? Kişi bu
ürünleri kullanmaya karar verdikten sonra nasıl bir yol izlemelidir?
Besin destekleri/takviyeleri için genel bir kullanım reçetesi mümkün değildir. Her ne kadar her ürünün üzerinde genel kullanım önerilerinden bahsedilse de her bireyin sağlık durumu, besin tüketimi, enerji alımı ve harcaması birbirinden farklıdır. Kişi besin desteği kullanımına karar vermeden önce bu ürünü kullanmaya gerek var mı? Bu ürün ile ilgili bilimsel veriler ne diyor? Bu ürün güvenli mi? gibi soruların cevaplarını konunun uzmanı bir hekim ve diyetisyen ile görüşmeli, gerekli sağlık kontrolleri yapılmalıdır.
Soru 4) Bu ürünleri kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar neler olmalıdır? Bilinçsiz kullanım sonucu oluşan yan etkiler nelerdir?
Kullanılmak istenen ürün, besin desteği dahi olsa, gereksinimden fazla alındığı taktirde sağlık üzerinde ciddi yan etkilere neden olabilir. Örneğin kas kütlesini artırmak amacıyla kişilerin aldıkları protein tozları dahi, kişinin gereksinimi üzerinde alındığında kardiyovasküler hastalık riskinin artmasına, böbrek ve karaciğer hasarı, vücuttan kalsiyum ve su kaybı, gut hastalığı, vücut yağ kütlesinde artış gibi birtakım sağlık sorunlarına neden olur. Ayrıca besin destekleri, ilaçlar gibi ayrıntılı testlerden ve bilimsel ruhsat proseslerinden geçmezler, bu ürünleri kullanmak isteyenler, “besin desteklerinin yasaklı maddeler içerebileceğinin ve diğer desteklerle veya ilaçlarla birlikte kullanılmaları halinde sağlık riski oluşturabileceğinin” farkında olmalıdır.
Soru 5) Özellikle erkekler tarafından kullanılmak istenen steroid hormonları, testosteron vs. içeren ürünler ile ilgili neler söylemek istersiniz?
Bu tür ürünler hekim bilgisi dışında bilinçsiz kullanıldığında sağlık üzerinde hem kısa hem uzun vadede olumsuz etkiler yaratır, bağımlılık yapma riski yüksektir. Bu ürünler, erkeklerde saç dökülmesi, meme dokusunda büyüme, testislerde küçülme, sperm sayısında azalma, kısırlık, prostat kanseri; kadınlarda ise vücutta kıllanma, saç dökülmesi, ses kalınlaşması, göğüslerde küçülme, menstrüasyon düzensizliklerine neden olabilir. Ayrıca, sinirlilik, öfke, duygu durum bozuklukları, kalp ve damar hastalıkları, hipertansiyon, böbrek ve karaciğer hasarına yol açar, erken ölüm riskini artırır.
Soru 6) Son olarak egzersiz yapan kişilere ve profesyonel anlamda spor yapan bireylere genel bir tavsiyeniz var mıdır?
İnternette yazan, bilimsel kaynağı olmayan bilgilere güvenerek, yazılan iddialara inanarak beslenme destek ürünü kullanımından kaçınılmalıdır. Kişinin genel sağlık durumu hekim tarafından, beslenme durumu bir diyetisyen tarafından değerlendirilmeden, bu ürünleri kullanmanın sağlık için risk oluşturacağını bilmek gerekir. Özellikle fiziksel görünüş uğruna hormon içerikli ürünler kullanmanın ciddi sağlık problemlerine yol açacağı unutulmamalıdır.
Doç. Dr. Günay ESKİCİ
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Spor Bilimleri Fakültesi
